In de opvoeding of begeleiding van kinderen en jongeren gaat het niet alleen om regels en grenzen. Het gaat ook om contact, vertrouwen en verbondenheid. Zeker als er problemen zijn, zoals boos gedrag, grensoverschrijdend gedrag of een verstoorde relatie, is het belangrijk om de verbinding te blijven zoeken. Binnen de methode Geweldloos Verzet en Verbindend Gezag speelt het begrip relatiegebaren hierbij een grote rol.
In deze blog leggen we uit wat relatiegebaren zijn, wanneer je ze kunt gebruiken, waarom ze belangrijk zijn en wat ze kunnen opleveren. Ook geven we voorbeelden, zodat je er zelf mee aan de slag kunt gaan.
Wat zijn relatiegebaren?
Een relatiegebaar is een klein teken van aandacht of liefde dat je aan een kind of jongere geeft. Het is een manier om te laten zien: “Ik geef om jou, ook als het moeilijk is tussen ons.”
Een relatiegebaar is niet bedoeld om te belonen voor goed gedrag. Het is ook geen poging om het gedrag van het kind te veranderen op dat moment. Het is puur een manier om de relatie te versterken. Je laat zien dat je de ander niet opgeeft. Je blijft aanwezig, zelfs als het moeilijk is.
Voorbeelden van relatiegebaren:
• Een kaartje of briefje met een lieve boodschap.
• Een kop thee brengen zonder iets te zeggen.
• Een snack meenemen die de ander lekker vindt.
• Een foto sturen van een mooie herinnering.
• Een compliment geven, ook als het contact lastig is.
Wanneer gebruik je relatiegebaren?
Relatiegebaren zijn vooral belangrijk in situaties waar het contact tussen een volwassene en een kind (of jongere) verstoord is. Bijvoorbeeld:
• Er is veel strijd of ruzie geweest.
• Het kind heeft grenzen overschreden.
• De jongere heeft zich teruggetrokken of wil geen contact meer.
• De volwassene voelt zich machteloos of boos.
Juist op deze momenten kan het geven van een relatiegebaar heel krachtig zijn. Het is een teken van hoop en vertrouwen. Je zegt als het ware: “Ook al is er van alles gebeurd, ik ben er nog steeds voor jou.”
Relatiegebaren kunnen ook goed worden gebruikt:
• Na een moeilijke situatie of interventie (bijvoorbeeld als je als ouder duidelijk je grens hebt aangegeven).
• Als je merkt dat het contact kouder of afstandelijker wordt.
• Als je een eerste stap wilt zetten naar herstel van de relatie.
Wat is het doel van relatiegebaren?
Het doel van relatiegebaren is verbinding maken. Ze zijn bedoeld om het vertrouwen tussen een volwassene en een kind of jongere te herstellen of te versterken.
Soms denken mensen dat ze “streng” moeten zijn om respect te krijgen. Maar kinderen luisteren niet beter naar iemand waar ze bang voor zijn – ze luisteren beter naar iemand waar ze zich veilig bij voelen.
Door een relatiegebaar te geven:
• Laat je zien dat je er voor de ander bent.
• Laat je merken dat je het kind of de jongere als persoon ziet, niet alleen zijn of haar gedrag.
• Bouw je aan een basis van vertrouwen, ook als het gedrag moeilijk is.
• Help je om een negatieve spiraal te doorbreken.
Het bijzondere is: je hoeft niet over het probleem te praten om een relatiegebaar te geven. Het is geen discussie of gesprek, het is gewoon een teken van aanwezigheid en aandacht.
Wat maakt een relatiegebaar krachtig?
Niet elk gebaar heeft hetzelfde effect. Een relatiegebaar is het krachtigst als het aan deze punten voldoet:
1. Het komt onverwacht
Een gebaar dat onverwacht komt, raakt vaak meer. Het hoeft niet groot te zijn, als het maar oprecht is.
2. Het heeft betekenis voor de ander
Denk goed na over wat de ander waardevol of fijn vindt. Wat maakt hem of haar blij? Wat laat zien dat jij hem of haar echt ziet?
3. Het is niet afhankelijk van gedrag
Het kind of de jongere hoeft niets te doen om dit gebaar te krijgen. Het is er gewoon, zonder voorwaarden.
4. Het is oprecht en vanuit het hart
Een relatiegebaar werkt alleen als je het echt meent. Het mag klein zijn, maar het moet kloppen bij wie jij bent.
Wat zeggen jongeren over relatiegebaren?
Uit praktijkervaring en onderzoek blijkt dat jongeren deze gebaren goed voelen en onthouden. Ook jongeren die afstandelijk of boos zijn, voelen vaak dat een relatiegebaar iets bijzonders is. Ze merken: “Die volwassene geeft me niet op.”
Soms zeggen jongeren achteraf:
• “Toen hij dat deed, wist ik dat hij echt om me gaf.”
• “Ik wilde eerst niks meer met haar te maken hebben, maar dat gebaar raakte me.”
• “Ik dacht: misschien wil hij echt contact, ook al ben ik lastig.”
Voorbeelden uit de praktijk
Hier zijn enkele situaties waarin relatiegebaren zijn ingezet:
Voorbeeld 1 – Een boze puber
Een moeder heeft veel ruzie met haar 15-jarige zoon. Hij schreeuwt, scheldt en slaat soms met deuren. Na een moeilijke avond legt ze de volgende ochtend een briefje op zijn bed:
“Ik weet dat we botsen. Ik vind dat moeilijk. Maar ik hou van je en ik ben er voor je.”
Ze krijgt geen reactie. Maar drie dagen later stuurt hij haar een appje: “Eten vanavond?”
Voorbeeld 2 – Schoolbegeleider en leerling
Een mentor op school heeft een moeilijke relatie met een leerling die vaak spijbelt. De mentor stuurt hem een foto van een schoolreis van vorig jaar, met het bericht: “Weet je nog? Dit was een leuke dag.”
De leerling antwoordt met een duimpje. Het contact wordt iets warmer. Later komt hij zelf langs om een gesprek aan te gaan.
Voorbeeld 3 – Hulpverlener en meisje in jeugdzorg
Een meisje van 13 zit in een woongroep en wil met niemand praten. Haar begeleider legt een klein doosje chocola op haar kastje met een briefje: “Ik ben hier als je me nodig hebt.”
Na twee weken vraagt het meisje of ze samen een spelletje kunnen doen.
Wat als het niet meteen werkt?
Soms lijkt een relatiegebaar geen effect te hebben. Er komt geen reactie. Of de ander lijkt zelfs boos of afwijzend. Dit kan gebeuren. Belangrijk is: blijf volhouden.
Relatiegebaren werken vaak op de lange termijn. De jongere voelt misschien wel dat je het goed bedoelt, maar durft nog niet te reageren. Of hij of zij heeft tijd nodig om weer te vertrouwen.
Je hoeft niet elke dag een relatiegebaar te geven. Maar af en toe een teken van verbinding helpt om het contact open te houden.
Slotgedachte: de kracht van blijven staan
Relatiegebaren zijn misschien klein, maar ze hebben grote betekenis. Ze laten zien dat je niet opgeeft, ook niet als het lastig is. Ze geven hoop, zachtheid en verbinding in situaties die soms hard en moeilijk zijn.
In de aanpak van Geweldloos Verzet en Verbindend Gezag leer je om stevig te staan zonder hard te worden. Om grenzen aan te geven zonder de relatie te verliezen. Relatiegebaren zijn daarin een prachtig hulpmiddel. Ze zijn een stille boodschap van liefde en volhouden.
Of je nu ouder bent, docent, hulpverlener of begeleider: jij kunt het verschil maken – met een simpel, oprecht gebaar.
Wil je meer weten over Geweldloos Verzet en Verbindend Gezag? Dan zijn er veel boeken, trainingen en websites beschikbaar die je verder kunnen helpen. En onthoud: elk klein gebaar telt.
Dit artikel is mede tot stand gekomen met behulp van AI.